[ostatnia aktualizacja 20.11.2019]
Od pewnego czasu robię pokazy tkania krajek na różnych imprezach mniej lub bardziej historycznych. O ile w kwestii tabliczek nie ma – w okresie średniowiecza – większych wątpliwości, o tyle poprawność bardka wywołuje nieco większe kontrowersje.
Pomijam teorie niektórych odtwórców, że Słowianie nosili tylko krajki bardkowe i lniane, a ludzie północy tylko tabliczkowe i wełniane. Wierutna bzdura, przynajmniej w kwestii użytego materiału. O tym kiedy indziej, a póki co wracamy do bardka.
Bardka samodzielne
Najlepiej znane są te współczesne. Robione najczęściej z jednego kawałka drewna, rzadziej w formie ramki uzupełnianej szczebelkami. Nierzadko z pięknie rzeźbionymi zwieńczeniami i malowane. Niekiedy dawane były jako prezent zaręczynowy – stąd wśród zdobień czasem pojawia się imię właścicielki. Pokaźną kolekcję deseczek tkackich można znaleźć na portalu Europeana i DigitaltMuseum. Najstarsze bardko jakie tam znalazłam ma wyrytą datę 1647 i pochodzi ze zbiorów Maihaugen.
Jak pewnie zauważyliście pokaźną część tych kolekcji zajmują kościane bardka ludu Saami
Mamy też kilka deseczek z terenów Polski. Bardzo ciekawa jest historia dwóch z nich, znajdujących się w dawnym United States National Museum. Badający je Otis Tufton Mason* podaje, że przekazane zostały one przez Elisabeth Lemke i Pochodzą z Salltfeld – obecnie Zalewa. Niestety nie podaje on daty ich powstania, ale przypuszczalnie jest to XIX.

Kolejne pochodzą z okolic Szczecina ( fig 8. i 9. z tego artykułu). Również z okolic Szczecina pochodzą bardka wspomniane przez Alicję w jej rozważaniach. Wiem też, że deseczki tkackie były eksponowane w muzeum w Kwidzynie, jednak poza jedną fotografią z wystawy nie mam na ich temat żadnych informacji. Podobnie z bardkami z okolic Koszalina
Powyższe narzędzia zawieszone są luźno na niciach osnowy zaczepionej między jakimś nieruchomym obiektem (klamka, gwóźdź wbity w ścianę, drzewo, noga od stołu…) a prętem zaczepionym wokół pasa (backstrap) lub bezpośrednio do paska. Przesmyk powstaje przez podnoszenie lub opuszczanie bardka.

Tape loom
Nieco innej techniki wymagają istniejące równolegle tape loom, czyli krosna do tasiemek. W nich bardko umieszczone jest na sztywno w drewnianej skrzynce, która również zawierała wałek na który nawinięta była nieutkana osnowa. Cała skrzynka umocowana powinna być do stołu, a przesmyk tkaniny powstaje przez unoszenie lub opuszczanie osnowy trzymanej w lewej ręce. Jak to wygląda w praktyce widać doskonale na tym filmie:
Tej samej metody tkackiej wymaga bardko stojące i wersja trzymana między kolanami.
- Obiekt z MFA Boston 1680–1720
- Cogswell’s Grant Essex, Massachusetts 1668-1700
Nieco wcześniejsze potwierdzenia użycia bardka pochodzą z książki “
. Poniższe ilustracje są z reprintu z 1909 roku.

Wszystkie te dziwne wynalazki omówię następnym razem. Teraz dochodzimy do najważniejszej kwestii. Co z bardkiem we wcześniejszych epokach?
Bardko w średniowieczu
W dojrzałym średniowieczu było jak najbardziej. Pomimo braku znikomej ilości fizycznych obiektów jest na to kilka dowodów.
Niemal ta sama scena przedstawiona jest w Roman de la Rose. Można by się spierać, czy poza bardkiem są tam jeszcze tabliczki, ale sposób w jaki dama trzyma osnowę sugeruje mi, że artysta nie wiedział do końca co malował.
Dzięki Olof i Halldorowi trafiłam na konkretne artefakty:
- Bardka z Bryggen XII-XIII w. (w tekście jest błąd – datowanie powinno być CE, a nie BCE. Ilustracja najprawdopodobniej pochodzi z TEJ książki)
- Bardko z Gotlandii datowane oględnie na średniowiecze
Ale czy bardko było używane wcześniej? Tak.
Bardka z okresu rzymskiego

Ilustracja z artykułu Zoran Gregl “Kasnoanticka Nekropola Štrbinci kod Đakova”
To bardko pochodzi z okresu rzymskiego ( zdjęcie oryginału) i nie jest to odosobniony przypadek. Artefakt o podobnych wymiarach znaleziono na Wyspach Brytyjskich.

Nie wydaje mi się możliwe, żeby nagle przestało być używane z końcem starożytności i pojawiło się znikąd w średniowieczu.
Krosna jarzmowe, tkanie na kolanie
Jest jeszcze jedna możliwość – popatrzcie jak powstaje estońskie kirivöö te pasy ludowe technicznie są niemal identyczne jak pasy Saami, ale powstają w inny sposób.
A właściwie nie jedna. W podobny sposób tkane były też krajki na Podlasiu. Więcej na ten temat możecie poczytać na stronach projektów Krajka-rekonstrukcje i Ukryte-krajka w domu i muzeum
Może to jest jakiś trop…
Na koniec niewesoła wiadomość dla miłośników inkle loom. Jak zauważyliście nie uwzględniłam go w tym spisie. Powód jest prosty Jest to wynalazek XX-wieczny. Niektórzy powołują się na Szekspira – wielokrotnie w jego pracach pada słowo “inkle” – zapominają jednak, że to słowo oznacza cienką taśmę w ogóle. Inkle loom jest sformułowaniem wtórnym. Jakkolwiek wygodne by to nie było narzędzie (a zapewne jest – nie sprawdzałam) z rekonstrukcją historyczną nie ma nic wspólnego. Kropka.
—–
Otis Tufton Mason, “A Primitive Frame for Weaving Narrow Fabrics” Government Printing Office, Washington, 1901
9 Comments
Na tej iluminacji to wygląda, jakby pani pana za wszarz szarpała, dopiero na drugiej, jakby trzymała osnowę :D W ogóle znalazłam fajne przerysy tych dwóch: http://digi.ub.uni-heidelberg.de/diglit/stettiner1911/0023
Ciekawa jestem – wygląda to, jakby tam faktycznie były tabliczki, może bardko służy do tkania tła, a one do wzoru? Da się tak w ogóle z wykorzystaniem tych narzędzi? (chociaż po bliższym przyjrzeniu to wydaje mi się, że masz rację, i twórca nie bardzo wiedział, jak to technicznie powinno wszystko wyglądać, nawet jeśli była jakaś metoda tkania na bardku i tabliczkach jednoczesnie ;) )
To co jest na tym filmiku można ogarnąć korzystając z krosna pionowego, rozciągając robótkę na podpórkach pod półnicielnice.
Tak, jest dwie strony dalej – widziałam.
Jak potem dłużej się powgapiałam, to ta scena w ogóle nie ma sensu z tkackiego punktu widzenia, bo jeśli facet przeszkadzał w tkaniu to pani jest ze złej strony bardka. Chyba, że pani dopiero chciała zamocować osnowę (wątpliwe przy bardku stojącym) to wtedy te “tabliczki” mogą być nawet supłem zabezpieczającym nitki osnowy przed wyplątywaniem z bardka.
Biorąc pod uwagę gdzie mu się ręka zsuwa, to to chyba jakieś stracone zachody miłości ;) A bardko et consortes tylko jako element dekoracyjny obrazka się pojawiły :D
Hello,
You say that you couldn’t find medieval rigid heddles. There are at least two from Bergen, Norway. One in antler and one in wood. They are dated to 12th-13th C and 13th-14thC.
I enjoyed reading your post :)
Halldor
Now you made my day!
You know any publications about them or which museum they are kept in?
Thank a lot for sharing the info
Anna
http://www.recreatedartifacts.com/wood_bryggenheddle.php
Bergen heddles, I only found this for now.
Thanks a lot, Olof! :D
Those are the two from Bergen Olof, and there is also this one from Gotland, Sweden, dated as “Medieval”
http://mis.historiska.se/mis/sok/bild.asp?uid=349732
Thanks Halldor.
I’ve come across this one few times on different sites, but it’s hard to build any proof on something so uncertain. “Medieval” is a quite vast timerange afterall :)