Truso z perspektywy kobiety. Przęśliki i ciężarki tkackie.

Wczesnośredniowieczne Truso (dzisiejszy Janów Pomorski pod Elblągiem) nie od dziś cieszy się sławą legendarnej osady wikingów wymienionej w opisie podróży Wulfstana. Miejsca handlu i wyrafinowanego rzemiosła, porównywanego z Birką czy Hedeby. Przy całym jednak uwielbieniu dla walecznych wojowników i nieustraszonych podróżników niektórzy zapominają, że nie byli oni sami – były też kobiety: dumne matki, żony i córki, które tworzyły Dom, kiedy mężczyźnie włóczyli się po świecie.

…A do “tworzenia Domu” potrzeba całkiem sporo sprzętu, więc zaczynamy:

Przęśliki

Wykopaliska na terenie osady Truso pokazały, że na tym terenie osiedlali się nie tylko wikingowie. A więc szukając bardzo wstecz wśród znalezionych artefaktów znaleźć można przęśliki przypisywane kulturze łużyckiej

Dalej, w epoce bardziej mnie interesującej, zabytki są coraz ciekawsze.

Z analizowanej części osady pozyskano siedem egzemplarzy glinianych przęślików (…) Nawiązując do klasyfikacji przęślików wczesnosłowiańskich i zachodniobałtyckich wyróżniono, z uwagi na kształt, 4 typy tych zabytków reprezentowanych w Janowie Pomorskim: przęśliki dwustożkowe (typ 1) ; kuliste – zwykle spłaszczone (typ 2); stożkowate (typ 3) (…). Cześć omawianych zabytków typu 1 nosi dość wyraźne ślady obtaczania. Niektóre egzemplarze ornamentowano liniami poziomymi, niekiedy bardzo głęboko rytymi.

/ Mateusz Bogucki Marek F. Jagodzinski red. “Studia nad Truso. Tom 1:2. Janów pomorski stan.1. Wyniki ratowniczych badań archeologicznych w latach 2007-2008) str 99./

Powyższe przęśliki zostały wykonane z gliny. Poza tym w zbiorach MAH znajdują się też przęśliki z łupku skandynawskiego, steatytu a nawet jeden z ołowiu (stożkowe maleństwo poniżej numerka)

Na wystawie o Truso znajdują się także trzy inne obiekty. Chociaż na potrzeby ekspozycji są przedstawione jako pionki do gry, równie dobrze mgły by być zakwalifikowane jako przęśliki.

Przęślik rogowy płaski

Przęślik rogowy w kształcie okrągłej tarczy z otworem w środku. Powierzchnia górna zdobiona dwoma ciągami “oczek” ( kółeczek z punktami w środku) rozlokowanym wzdłuż krawędzi zewnętrznej oraz wokół otworu. Średnica – ok 3,6 cm, wysokość 1,1 cm; średnica otworu 0,7 cm. Nr inw. MAH 742/2006

/Marek F. Jagodziński “Truso. Między Weonodlanem a Witlandem“, Muzeum Archeologiczno-Historyczne Elbląg 2010, str 179

Analogie:

W elbląskim muzeum jest jeszcze jeden, podobny obiekt datowany na XIII-XIV wiek. Muszę to sprawdzić, ale zapowiada się ciekawie…

Przęślik kościany półkolisty

W wykopie nr 2008/XIX znaleziono półkolisty przedmiot wykonany z  główki kości długiej, zaopatrzony w klepsydrowaty w przekroju otwór na wylot. Posiada średnicę 4,3 cm, wysokość 2,5 cm, a otwór o średnicy 0,8-1,0 cm. (…) z dużym prawdopodobieństwem można przypisać im funkcję przęślików

/ Mateusz Bogucki Marek F. Jagodzinski red. “Studia nad Truso. Tom 2. Eugeniusz Cnotliwy, Przedmioty z poroża i z kości z Janowa Pomorskiego” str 89.

Analogie:

Jeszcze jeden z Whithorn w Szkocji… i z Tajwanu

Przęślik bursztynowy

Przęślik bursztynowy,  kształtem zbliżony do półkuli z dookolnymi pasami. Od wierzchołka do podstawy centralnie wywiercony stożkowany otwór. Powierzchnia starannie wypolerowana. Wysokość 2,5 cm średnica podstawy 3,1 cm średnica otworu 1 cm u podstawy, 0,85 cm na wierzchołku, waga 15,24g. Nr inw. MAH 82/2005 /Marek F. Jagodziński “Truso. Między Weonodlanem a Witlandem“, Muzeum Archeologiczno-Historyczne Elbląg 2010, str 178

Analogie: 

Tak mnie naszło, że powinnam pod tym kątem przejrzeć kolie gockie z Weklic. Zdumiewająco podobne są…

 

Gdyby wam było mało  zdjęć przęślików:

• Historiska Muset ( w okienku sök wpisać sländtrissa , w opacjach bild: med bilder, tid: vikingatid… albo inny okres ;) )
• The Metropolitan Muzeum of Art (pozaeuropejskie)
• Digitalmuseum.no 
• British Museum

Ciężarki tkackie

Ich kopii użyłam do osnucia krosna stojącego na wystawie. Ich średnica waha się od  9,5 do 16 cm, wysokość oscyluje wokół 3-4 cm, a waga około to 250-300g (w przybliżeniu).

Ciekawe jest to, że czasem nie były to po prostu placki gliny o określonych parametrach – niektóre miały naniesione znali własnościowe, jak np obiekt MAH1564/01 (przypomina F w lustrzanym odbiciu)

Rozdzielacz tkacki

Pisząc o przedmiotach związanych z tworzeniem materiału muszę wspomnieć o jeszcze jednej rzeczy. Publikacje o Truso wymieniają jedynie dwa zachowane obiekty drewniane: fragment słupa konstrukcyjnego i „rozdzielacz tkacki”.

Deseczka o wymiarach 9,1 cm x 5,2 cm x 1,1 cm (nr inw. MAH 128/2008) ma swoje Analogie w Szczecinie i Opolu przy czym ta pierwsza, bardziej zbliżona wymiarami jest z kory i interpretowana jest jako pływak do sieci, a ta druga mimo iż interpretowana jako „tabliczka tkacka” ma kształt bardziej pociągły. Biorąc pod uwagę znaleziska tabliczek z innych miejsc i moje niewielkie doświadczenie tkackie mogę śmiało twierdzić, że nie żadne z nich nie były używane do tkania. Czy mógł to być rozdzielacz lub element konstrukcyjny krosien? Również wątpię, aczkolwiek mogę się mylić.

—

Bibliografia:

• Marek F. Jagodziński “Truso. Między Weonodlanem a Witlandem“, Muzeum Archeologiczno-Historyczne Elbląg 2010
• Mateusz Bogucki Marek F. Jagodzinski red. “Studia nad Truso.  Janów pomorski stan.1. Wyniki ratowniczych badań archeologicznych w latach 2007-2008″ Tom 1:1, 1:2. Muzeum Archeologiczno-Historyczne, Elbląg 2012
• Eugeniusz Cnotliwy, Mateusz Bogucki Marek F. Jagodzinski red. “Studia nad Truso. Przedmioty z poroża i kości z Janowa Pomorskiego” . Muzeum Archeologiczno-Historyczne, Elbląg 2013

Zdjęcia zostały wykonane na wystawie „Truso- legenda Bałtyku” w Muzeum Archeologiczno-Historycznym w Elblągu.

Ilustracje z publikacji zamieszczam za zgodą dr Marka F. Jagodzińskiego.